Pulihkan Maruah Anak Negeri: Reformasi Mahkamah Anak Negeri yang Menjadi Hak Sah dan Moral Sabah

Oleh Daniel John Jambun, 12-5-2025

SAYA merujuk kepada kenyataan terbaharu oleh Ketua Menteri Sabah, Datuk Seri Hajiji Noor, berkenaan “reformasi” Mahkamah Anak Negeri. Kita perlu bersikap terus terang dan jujur kepada rakyat Sabah, khususnya komuniti KadazanDusun dan Murut (Momogun): Gabungan Rakyat Sabah (GRS) telah memerintah negeri ini selama lima tahun. Apakah bentuk reformasi legislatif atau institusi yang benar-benar dilaksanakan untuk memperkasa dan memperkemas Mahkamah Anak Negeri atau Jabatan Hal Ehwal Anak Negeri sepanjang tempoh ini? Jawapannya, malangnya, ialah tiada.

Sebaliknya, di bawah pentadbiran kerajaan Warisan yang dipimpin oleh Datuk Seri Shafie Apdal, usaha asas telah dimulakan secara serius dan terancang untuk merombak struktur Mahkamah Anak Negeri. Usaha ini berteraskan pengiktirafan bahawa Mahkamah Anak Negeri bukan sekadar warisan simbolik, tetapi institusi kehakiman yang sah dan penting dalam menjamin kedaulatan budaya serta identiti perundangan anak negeri bukan Islam di Sabah. Malangnya, reformasi ini telah tergendala akibat pertukaran kerajaan pada tahun 2020.

Sudah tiba masanya kita berdepan dengan satu ketidakseimbangan perlembagaan yang nyata: Hal Ehwal Anak Negeri — satu bidang yang secara utamanya menyentuh adat dan undang-undang masyarakat Momogun — kini dikendalikan oleh pegawai Muslim, yang kebanyakannya tidak mempunyai pemahaman mendalam tentang adat Momogun. Ini sangat berbeza dengan sistem Syariah, di mana undang-undang Islam ditadbir secara eksklusif oleh Mahkamah Syariah dan Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia, yang dikendalikan oleh profesional Muslim yang bertauliah. Mengapa masyarakat anak negeri bukan Islam tidak diberi hak autonomi perundangan dan institusi yang sama untuk adat mereka?

Kelemahan ini bukan sahaja tidak berperlembagaan — ia juga bersifat diskriminasi struktural. Perkara 153 Perlembagaan Persekutuan mengiktiraf kedudukan istimewa anak negeri Sabah dan Sarawak. Namun, pengiktirafan ini mesti diterjemahkan melalui kesetaraan institusi, khususnya dalam bidang kehakiman dan adat. Perjanjian Malaysia 1963 (MA63) yang menjadi asas penubuhan Malaysia tidak pernah bertujuan untuk merendahkan sistem adat Sabah atau menghapuskan keabsahan institusi tradisi pribumi.

Sarawak memberikan contoh teladan. Di sana, Majlis Adat Istiadat Negeri Sarawak, yang diketuai oleh profesional Dayak bukan Islam, berfungsi secara bebas tanpa campur tangan mahkamah sivil atau Syariah — selaras dengan prinsip pluralisme undang-undang yang dijamin dalam MA63. Inilah model yang seharusnya diteladani oleh Sabah.

Lebih daripada itu, kedudukan semasa ini menjadikan Malaysia melanggar tanggungjawabnya di peringkat antarabangsa di bawah Deklarasi Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu Mengenai Hak-Hak Orang Asal (UNDRIP), yang menegaskan hak masyarakat asal untuk mengekalkan dan membangunkan institusi politik, perundangan, ekonomi dan kebudayaan mereka sendiri. Penindasan berterusan terhadap Mahkamah Anak Negeri adalah satu pencabulan nyata terhadap prinsip ini.

Pada masa yang sama, sistem Syariah menerima peruntukan tahunan yang besar serta pembangunan institusi yang konsisten. Sebaliknya, Mahkamah Anak Negeri terbiar tanpa sokongan bajet yang bermakna, beroperasi dengan rujukan adat yang ketinggalan zaman dan Ketua Anak Negeri yang dilantik secara politik tanpa latihan kehakiman yang sewajarnya. Ini bukan kesetaraan — ini pengabaian institusi yang sistemik.

Lebih membimbangkan, hal ini bercanggah dengan sejarah perundangan Sabah sendiri. Sebelum pembentukan Malaysia, Mahkamah Anak Negeri di bawah pentadbiran Koloni Mahkota British mempunyai kedudukan yang tinggi dan autonomi dalam menyelesaikan pertikaian berasaskan adat, yang ditadbir oleh pemimpin masyarakat yang arif. Penurunan statusnya selepas tahun 1963 adalah satu pengkhianatan terhadap warisan perundangan negeri ini.

Sehubungan itu, kami mendesak Kerajaan Sabah untuk melaksanakan tanggungjawab perlembagaan dan moralnya terhadap komuniti KDM dengan mengambil langkah-langkah reformasi berikut:

Pinda dan rombak secara sah Majlis Hal Ehwal Anak Negeri Sabah dan Jabatan Hal Ehwal Anak Negeri Sabah kepada Majlis Adat Istiadat Negeri Sabah dan Jabatan Adat Istiadat Negeri Sabah — agar selaras dengan mandat sebenar mereka dalam menjaga dan memperkasa adat serta tradisi anak negeri bukan Islam.

Pastikan pelantikan kepimpinan institusi ini dibuat daripada kalangan profesional anak negeri bukan Islam yang layak dan memiliki kepakaran dalam adat dan perundangan KDM — bukannya proksi politik atau pihak luar yang tidak memahami nilai budaya pribumi.

Letakkan institusi-institusi ini di bawah Jabatan Ketua Menteri, sebagaimana Mahkamah Syariah dan Jabatan Kehakiman Syariah — bagi menjamin status institusi yang setaraf, keutamaan bajet dan autonomi pentadbiran.

Pulihkan kedudukan Mahkamah Anak Negeri sebagai salah satu tiang utama sistem kehakiman Sabah — setaraf dan selari dengan Mahkamah Sivil dan Mahkamah Syariah, sebagaimana yang dijamin oleh Perkara 8 Perlembagaan Persekutuan dan semangat Perjanjian Malaysia 1963.

Tubuhkan Suruhanjaya Reformasi Mahkamah Anak Negeri yang bebas atau Suruhanjaya Siasatan Diraja, yang terdiri daripada pakar perundangan, tokoh adat dan akademik anak negeri untuk mengkaji semula keseluruhan sistem ini dan mengesyorkan reformasi perundangan yang mengikat dan menyeluruh.

Perlu ditegaskan dengan jelas: Komuniti Momogun tidak menuntut keistimewaan atau layanan berat sebelah. Kami menuntut hak kepada kesetaraan institusi dan perundangan — hak yang sudah lama tertangguh, namun dijamin oleh Perlembagaan, prinsip kedaulatan undang-undang dan penghormatan terhadap identiti asal-usul kami.

Ini bukan isu politik kepartian — ini soal keadilan sejarah, kesetaraan undang-undang dan maruah manusia. Komuniti Momogun sudah terlalu lama bersabar menunggu keadilan institusi di bumi sendiri. Kini Kerajaan Persekutuan dan Negeri Sabah harus memilih: adakah mereka mahu menunaikan janji-janji perlembagaan kepada rakyat asal negeri ini, atau terus berdolak-dalik dan menafikan hak kami?

Menangguhkan reformasi ini hanya akan meneruskan diskriminasi sistemik, merosakkan legitimasi adat, dan mencabul semangat asal penubuhan Persekutuan Malaysia.

Daniel John Jambun adalah Presiden

Borneo’s Plight in Malaysia Foundation (BoPiMaFo).

The english version :

Restore Native Dignity: The Native Court Reform Sabah Is Legally and Morally Entitled To

I refer to the recent statement by the Chief Minister of Sabah, Datuk Seri Hajiji Noor, concerning the so-called “reform” of the Native Court. Let us be unequivocal and candid with the people of Sabah, particularly the KadazanDusun and Murut (Momogun) communities: Gabungan Rakyat Sabah (GRS) has governed this state for five years. What substantive legislative or institutional reform has been enacted to uplift or professionalise the Native Court or the Department of Native Affairs during this tenure? The answer, regrettably, is none.

By contrast, under the Warisan-led administration helmed by Datuk Seri Shafie Apdal, foundational efforts to structurally reform the Native Court were initiated. These efforts were grounded in the recognition that the Native Court is not a ceremonial relic, but a legitimate judicial institution central to the cultural sovereignty and legal identity of non-Muslim natives in Sabah. Tragically, these reforms were truncated following the change in government in 2020.

It is time we confront an uncomfortable constitutional incongruity: Native Affairs — a domain primarily concerning the customs (adat) and legal traditions of the Momogun peoples — is presently administered and overseen by Muslim officials, many of whom possess limited, if any, knowledge of Momogun (Indigenous)  adat. This is in stark contrast to the Syariah legal framework, where the administration of Muslim personal and religious law is fully vested in the Syariah Courts and Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia, led by qualified Muslim professionals. Why then should non-Muslim natives be denied the same constitutional and institutional autonomy over their own customary systems?

This disparity is not only unconstitutional — it is structurally discriminatory. The Federal Constitution, particularly Article 153, recognises the special position of the natives of Sabah and Sarawak. However, such recognition must be reflected in institutional equality, especially in the legal domain. Moreover, the Malaysia Agreement 1963 (MA63), which formed the foundation of Malaysia’s federal pact, was never meant to relegate the adat systems of Sabah’s indigenous peoples to a subordinate role.

Sarawak provides a compelling precedent. There, the Majlis Adat Istiadat Negeri Sarawak, led by non-Muslim Dayak professionals, functions independently from Syariah or civil court interference — honouring the principle of legal pluralism as enshrined in MA63. This is the model Sabah must emulate, not ignore.

Additionally, the status quo places Malaysia in breach of its international obligations under the United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples (UNDRIP), which affirms the right of indigenous peoples to maintain and develop their distinct political, legal, economic, and cultural institutions. The continued subjugation of Sabah’s Native Court is a direct violation of this principle.

While the Syariah Courts receive generous annual allocations and sustained institutional development, the Native Court languishes with negligible budgets, outdated reference materials, and politically appointed Native Chiefs lacking formal training. This is not equality — this is institutional neglect.

Worse still, this regression stands in stark contrast to Sabah’s own pre-Malaysia legal history. During the era of the British Crown Colony of North Borneo, the Native Court was a respected and autonomous system of justice, administered by community elders and chiefs well-versed in customary law. Its marginalisation since 1963 is not only unjustified — it is a betrayal of Sabah’s legal heritage.

Accordingly, we call upon the Sabah Government to discharge its constitutional and moral duty to the Momogun (Indigenous) communities by instituting the following legal and institutional reforms:

Legally amend and restructure the Majlis Hal Ehwal Anak Negeri Sabah and the Jabatan Hal Ehwal Anak Negeri Sabah to become the Majlis Adat Istiadat Negeri Sabah and Jabatan Adat Istiadat Negeri Sabah respectively — in line with their actual mandate to safeguard non-Muslim native customs and traditions.

Guarantee that leadership appointments to these institutions are made from among qualified non-Muslim native professionals with demonstrated expertise in Momogun (Indigenous) adat and jurisprudence — not political appointees or religiously disconnected proxies.

Elevate these bodies under the administrative purview of the Chief Minister’s Department, consistent with the institutional parity accorded to the Syariah Court and Jabatan Kehakiman Syariah — ensuring budgetary priority, legal recognition, and operational autonomy.

Reconstitute the Native Court as a co-equal pillar within Sabah’s tripartite judicial structure — standing in parallel and with equal authority to the Civil and Syariah Courts, in accordance with Article 8 of the Federal Constitution and the intent of the Malaysia Agreement 1963.

Establish an Independent Native Court Reform Commission or Royal Commission of Inquiry, composed of jurists, indigenous legal scholars, and cultural experts, to conduct a comprehensive review and propose binding legal reforms to revitalise and professionalise the Native Court system.

Let it be clearly understood: The Momogun (Indigenous} community is not requesting privileges or preferential treatment. We are asserting our right to legal and institutional equality — a right long overdue, and grounded in constitutional guarantees, the rule of law, and respect for indigenous identity.

This is not a partisan issue — it is a matter of historical justice, legal parity, and human dignity. The Momogun {Indigenous) communities have waited far too long for equality within Sabah’s judicial and administrative structures. The Federal and Sabah governments must now decide: will they uphold the constitutional promises made to the indigenous peoples, or will they continue to delay, deflect, and deny us our rightful place in this Federation?

To delay these reforms any further would be to perpetuate systemic discrimination, erode the legitimacy of adat, and violate the spirit of Malaysia’s founding federal covenant.

Daniel John Jambun

President

Borneo’s Plight in Malaysia Foundation (BoPiMaFo) ~Borneo Herald™